niedziela, 28 czerwca 2009

Przyrostek –et

Przyrostek –et służy do tworzenia zdrobnienia, wskazuje osłabienie jakiejś cechy.

domo – dom; dometo – domek

filo – syn; fileto – synek

pordo – drzwi; pordeto – drzwiczki

knabo – chłopiec; knabeto – chłopczyk

bela – ładny; beleta – ładniutki

ridi – śmiać się; rideti – uśmiechać się

dika – gruby; diketa – grubawy, grubiutki

hundo – pies; hundeto – piesek

kato – kot; kateto - kotek

libro – książka; libreto – książeczka

okulo – oko; okuleto – oczko

ponto – most; ponteto – mostek

stulta – głupi; stulteta – głupiutki


Przyrostek występuje też jako samodzielny wyraz.

eta – mały, malutki, drobny

ete – mało, odrobinę

czwartek, 25 czerwca 2009

Pytanie i przeczenie

W języku esperanto pytanie możemy zadać na kilka sposobów.

Typowym sposobem jest postawienie na początku pytania słówka ĉu – czy.

Ĉu vi estas riĉa? Czy jesteś bogaty?

Ĉu Maria estas inteligenta? Czy Maria jest inteligentna?

Ĉu ili estas nun hejme? Czy oni są teraz w domu?

Ĉu ŝi studas la anglan lingvon? Czy ona studiuje język angielski?

Ĉu vi legas interesan libron? Czy czytasz interesującą książkę?

Ĉu li kuras tre rapide? Czy on biega bardzo szybko?

Ĉu sinjoro Kowalski ŝatas bieron? Czy pan Kowalski lubi piwo?

Ĉu sinjorino Markowska aŭskultas nun radion? Czy pani Markowska słucha teraz radia?

Ĉu lernantoj uzas volonte komputilojn? Czy uczniowie używają chętnie komputerów?

Ĉu vi estas ano de la retejo Nasza klasa? Czy jesteś członkiem witryny Nasza Klasa?

Ĉu Karlo uzis la krozilon Firefox? Czy Karol używał przeglądarki Firefox?

Ĉu Barbara skribis per helpo de la redaktilo Word? Czy Barbara piszała za pomocą edytora Word?

Ĉu ni iros sabate al kinejo? Czy pójdziemy w sobotę do kina?

Ĉu Johano studos matematikon? Czy Jan będzie studiować matematykę?

Ĉu infanoj ŝatas ludi pilkon? Czy dzieci lubią grać w piłkę?

Jeśli chcemy utworzyć zaprzeczenie, korzystamy zwykle ze słówka ne.

Mi ne havas komputilon. Nie mam komputera.

Mi ne estas kontenta. Nie jestem zadowolony.

Ŝi ne estas inteligenta. Ona nie jest inteligentna.

Ni ne havas tempon. Nie mamy czasu.

La programaro ne estas aktuala. Oprogramowanie nie jest aktualne.

Petro vojaĝas ne al Romo, sed al Berlino. Piotr pojedzie w podróż nie do Rzymu, lecz do Berlina.

Ili ne iras rapide. Oni nie idą szybko.

Feliĉo ne estas eterna. Szczęście nie jest wieczne.

Li ne komencis labori. On nie zaczął pracować.

Li legos la libron ne posttagmeze, sed vespere. On będzie czytać książkę nie po popołudniu, lecz wieczorem.

Ne Paŭlo ŝanĝis la kondiĉojn, sed Johano. Nie Paweł zmienił warunki, lecz Jan.

el: Esperanto en 10 lecionoj

wtorek, 23 czerwca 2009

Przyimek antaŭ

Przyimek antaŭ znaczy „przed“ (miejsce, kierunek, czas).

Antaŭ la domo staras aŭtomobilo. Przed domem stoi samochód.
Li staras antaŭ la pordo. On stoi przed drzwiami.
Vi havas la libron antaŭ via nazo. Masz książkę przed nosem.
Iru antaŭ ni. Idź przed nami.
A estas antaŭ B en la alfabeto. A jest przed B w alfabecie.
Metu antaŭ ŝin la manĝaĵon. Połóż przed nią jedzenie.
Revenu antaŭ la tagmanĝo. Wróć przed obiadem.
Finu la laboron antaŭ la sepa. Skończ pracę przed siódmą.
Oni devas prepari la dokumentojn antaŭ la kongreso. Trzeba przygotować dokumenty przed kongresem.
Mi renkontis ŝin antaŭ kelkaj tagoj. Spotkałem ją kilka dni temu.
La koncerto okazos antaŭ nelonge. Koncert odbędzie się niedługo.

Znaczenia przenośne:

Petro sentas timon antaŭ sia instruisto. Piotr czuje strach przed swoim nauczycielem.
Kiel aŭtoro vi respondas antaŭ viaj gelegantoj. Jako autor odpowiadasz przed swoimi czytelnikami.
Antaŭ ĉio vi devas lerni la strukturon de la lingvo. Przede wszystkim musisz nauczyć się struktury języka.
Ni havas antaŭ si grandan laboron. Mamy przed sobą wielką pracę.

Antaŭ jest często stosowany jako przedrostek.

urbo – miasto; antaŭurbo – przedmieście
ĉambro – pokój; antaŭĉambro – przedpokój
vidi – widzieć; antaŭvidi – przewidywać
pagi – płacić; antaŭpago – przedpłata
senti – czuć; antaŭsento – przeczucie
diri – mówić; antaŭdiri – przepowiadać, wróżyć
lasta – ostatni; antaŭlasta – przedostatni
ludo – gra; antaŭludo – preludium, uwertura
paroli – mówić; antaŭparolo - przedmowa

Antaŭ może też występować jako samodzielny wyraz.

antaŭa – poprzedni, uprzedni; la antaŭa ĉapitro – poprzedni rozdział
antaŭe – uprzednio, poprzednio; na przedzie; mi legis la artikolon antaŭe – czytałem artykuł uprzednio
antaŭi – wyprzedzać, być na przedzie; Petro antaŭis aliajn konkurantojn – Piotr wyprzedził innych konkurentów

el: Esperanto en dek lecionoj

niedziela, 21 czerwca 2009

Przyimek en

Przymek en znaczy „w” (miejsce, czas), „do” (kierunek).

En la ĉambro estas kvar knabinoj. W pokoju są cztery dziewczyny.
Mi vidis ŝin hieraŭ en la kinejo. Widziałem ją wczoraj w kinie.
En la tuta mondo. Na całym świecie.
Ili loĝas en Madrido. Oni mieszkają w Madrycie.
Ili havis armilojn en la manoj. Oni mieli broń w rękach.
En malproksimo mi ekvidis altajn montojn. W oddali zobaczyłem wysokie góry.
Petro eniris en la ĉambron. Piotr wszedł do pokoju.
Paŭlo tenas monon en la poŝo. Paweł trzyma pieniądze w kieszeni.
Paŭlo metis monon en la poŝon. Paweł włożył pieniądze do kieszeni.
La knabino kuras en la korto. Dziewczynka biega po podwórku.
La knabino kuris en la korton. Dziewczynka pobiegła na podwórko.
Iru tuj en vian ĉambron. Idź natychmiast do swojego pokoju.
Io falis en mian okulon. Coś wpadło do mojego oka.
Venis en mian kapon feliĉa penso. Przyszła mi do głowy szczęśliwa myśl.
Ili vizitos Parizon en majo. Oni odwiedzą Paryż w maju.
En la venonta semajno okazos lingva seminario. W przyszłym tygodniu odbędzie się seminarium językowe.
En vintro mi ofte vojaĝas al Zakopane. Zimą często podróżuję do Zakopanego.
En la somero mi aĉetos aŭtomobilon. Latem (tego lata) kupię samochód.
Mi finos mian laboron en kvar monatoj. Skończę moją pracę w pięć miesięcy.
En la nokto estas mallume. Nocą jest ciemno.

Znaczenia przenośne:

Parolu en la lingvo Esperanto. Mów w języku esperanto.
Ili vivis en granda mizero. Oni żyli w wielkiej biedzie.
La malsanulo mortis en turmentoj. Chory umarł w męczarniach.
Dividu la kukon en kelkajn partojn. Podziel ciasto na kilka części.
Ŝi diris tion en granda kolero. Ona powiedziała to w wielkim gniewie.
Ili sidis en rondo ĉirkaŭ la fajro. Oni siedzieli wkoło wokół ognia (ogniska).
Ni vivis ĉiam en granda amikeco. Żyliśmy zawsze w wielkiej przyjaźni.
Ilia ŝipo estis en danĝero. Ich statek był w niebezpieczeństwie.
Ŝi mortis en tre maljuna aĝo. Ona umarła w bardzo późnym (starym) wieku.
Agu ĉiam en plena unueco. Działajcie zawsze w pełnej jedności.
Donu al mi la prezon en eŭroj. Podaj mi cenę w euro.
En tiaj okazoj oni uzas alian vorton. W takich przypadkach używa się innego wyrazu.

Przyimek en jest często stosowany jako przedrostek przed czasownikami, „ukierunkowując” go. Najlepiej zilustrują to przykłady:

skribi – pisać; enskribi – wpisywać
iri – iść; eniri – wchodzić
salti – skakać; ensalti – wskakiwać
marŝi – maszerować; enmarŝi – wmaszerowywać
kuri – biegać; enkuri – wbiegać
meti – kłaść; enmeti – wkładać
havi – mieć; enhavi – zawierać
ĵeti – rzucać; enĵeti – wrzucać

Przyimek en może też występować jako osobny wyraz z przysłówkową lub przymiotnikową końcówką gramatyczną.

ene – wewnątrz; la mono estas ene – pieniądze są w środku
ena – wewnętrzny; la ena parto de la domo estas luksa – wewnętrzna część domu jest luksusowa

el: Esperanto en dek lecionoj

środa, 10 czerwca 2009

Esperantaj muzikaj albumoj

Esperanto-Centro Eventoj informis perpoŝte pri granda listo de 270 muzikaj albumoj, kiun Lu Wunsch-Rolshoven metis al Vikipedio. Ĝi troviĝas sub la adreso:

http://eo.wikipedia.org/wiki/Esperanto-muzikalbumoj

Vere impona kaj interesa laboro.

poniedziałek, 8 czerwca 2009

Określanie daty i czasu

Daty i czas określamy często z użyciem liczebników głównych i porządkowych.
Estas la kvara (horo). Jest czwarta (godzina).
Je kioma horo? O której godzinie?
Je la kvara. O czwartej.
Estas la tria kaj dek minutoj. Jest trzecia dziesięć.
Estas la dek kvina kaj dudek. Jest piętnasta dwadzieścia.
Estas kvin minutoj post la sesa. Jest pięć minut po szóstej.
Post la oka. Po ósmej.
Antaŭ la unua. Przed pierwszą.
Estas dek kvin antaŭ la dua. Jest za piętnaście druga.
Ŝi venos je la sepa kaj duono. Ona przyjdzie o wpół do ósmej.
Duono antaŭ la naŭa. Wpół do dziewiątej.
La komenco estas je la deka kaj kvarono. Początek jest o dziesiątej piętnaście. Początek jest kwadrans po dziesiątej.
Ni komencos kvaronhoron antaŭ la kvara. Zaczniemy za kwadrans czwarta. Zaczniemy kwadrans przed czwartą.
Komencu ĉirkaŭ la deka. Zacznij koło dziesiątej.
La diskuto estos morgaŭ matene. Dyskusja będzie jutro rano.
Ni havas la renkonton antaŭtagmeze. Spotkanie mamy przed południem.
Mi finos tagmeze. Skończę w południe.
Ni manĝos nian tagmanĝon je la kvina posttagmeze. Zjemy obiad o piątej po południu.
La konferenco okazos vespere. Konferencja odbędzie się wieczorem.
Nokte ni dormos. W nocy będziemy spali.
Lundo estas la unua tago de la semajno. Poniedziałek to pierwszy dzień tygodnia.
Sabato estas la antaŭlasta tago de la semajno, dimanĉo estas la lasta. Sobota jest przedostatnim dniem tygodnia, niedziela jest ostatnim.
Julio estas la unua monato de la somero. Lipiec jest pierwszym miesiącem lata.
La tria de junio. Trzeci czerwca.
Antaŭ la deka de majo. Przed dziesiątym maja.
Post la dudeka de aprilo. Po dwudziestym kwietnia.
Varsovio, la 22-an de marto 2009. Warszawa, 22 marca 2009.
Mi skribos la libron ĝis majo. Będę pisać książkę do maja.
Ili venos dimanĉe, la sepan de oktobro. Przyjadą w niedzielę, siódmego października.
Hodiaŭ estas la unua de majo. Dzisiaj jest pierwszy maja.
Hieraŭ estis mardo. Wczoraj był wtorek.
Mi legis la hieraŭan gazeton. Przeczytałem wczorajszą gazetę.
Morgaŭ estos ĵaŭdo. Jutro będzie czwartek.
Mi volonte rigardos la morgaŭan programon. Chętnie zobaczę jutrzejszy program.
Antaŭhieraŭ estis lundo. Przedwczoraj był poniedziałek.
Postmorgaŭ estos vendredo. Pojutrze będzie piątek.
Sabate ni iras al kinejo. W sobotę idziemy do kina.
Ni laboris la tutan noktotagon. Pracowaliśmy całą dobę.
Ni laboros dum tri semajnoj. Będziemy pracowali przez (w czasie) trzy tygodnie.
En la venonta semajno. W przyszłym tygodniu.
Post tri semajnoj. Za trzy tygodnie.
En la pasinta monato. W ubiegłym miesiącu.
Post du monatoj. Za dwa miesiące.
Unu tagon antaŭe. Dzień wcześniej.
Unu momenton poste. Chwilę później.
Ĉi-semajne. W tym tygodniu.
Ĉi-monate. W tym miesiącu.
Ĉi-jare. W tym roku.
Ili revenos baldaŭ. Oni wkrótce wrócą.
Mi pagos la ŝuldon baldaŭ. Wkrótce spłacę mój dług.
Mia laboro estos baldaŭ finita. Moja praca będzie wkrótce ukończona.
Vi estas ankoraŭ malgranda infano. Jesteś jeszcze małym dzieckiem.
Ĉu vi memoras ankoraŭ viajn liceajn kolegojn? Czy pamiętasz jeszcze swoich licealnych kolegów?
Ankoraŭ antaŭ dudek jaroj la Interreto ne funkciis. Jeszcze przed dwudziestu laty Internet nie funkcjonował.
La teo estas jam tute malvarma. Herbata jest już całkiem zimna.
Ĉu vi jam trovis vian horloĝon? Czy znalazłeś już swój zegarek?
Mi laboras en mia firmao jam kvin jarojn. Pracuję w mojej firmie już pięć lat.
Mi ĵus finis mian laboron. Właŝnie skończyłem moją pracę.
Li ĵus festis la kvindekan datrevenon de sia naskiĝo. On dopiero co świętował pięćdziesiątą rocznicę urodzin.
Mi iras nun al mia onklo. Idę teraz do mojego wujka.
Nun komputiloj estas tre oftaj en oficejoj. Teraz komputery są bardzo częste w biurach.
De nun mi estas magistro. Od teraz jestem magistrem.
Li ne ĉesis sian laboron, sed plu faris siajn taskojn. On nie zaprzestał swojej pracy, lecz dalej wykonywał swoje zadania.
Legu plu la libron. Czytaj dalej książkę.
Venu tuj al ni. Przyjdź zaraz do nas.
Tuj post la ekzameno ni iris al restoracio. Zaraz po egzaminie poszliśmy do restauracji.
Anna ne tuj komprenis, kion mi diris. Anna nie od razu zrozumiała, co powiedziałem.
Vi devus tuj iri al via onklino. Powinieneś natychmiast pójść do swojej ciotki.
el: Esperanto en dek lecionoj